Türev piyasalar (ürünler), ilerideki bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere herhangi bir malın veya finansal aracın bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır.

Türev ürünler nelerdir? Futures, Forward, Opsiyon ve Swap… Hepsini temel bilgi sahibi olmamızı sağlayacak düzeyde inceleyelim.

Futures bir emtianın yani malın, gelecekte belli bir süre sonra teslim koşulu ile alım veya satımı için bugünden yapılan sözleşmelerldir. Futures ile amacı farklı olmasına karşın özellikleri farklı olan bir de Forward vardır.

Forward işlemleri ve Futures işlemleri de döviz piyasasında kullanılabilir.

Forward döviz piyasalarında faaliyet gösteren bankalar ve müşteri arasında gerçekleşir. Peki neden Forward’a gerek duyulur? Cevap çok basit, döviz kurlarının ilerde ne olacağını kestiremememiz nedeniyle riskimizi azaltmak için yani hedge için veya döviz fiyatındaki dalgalanmadan kar elde etmek istediğimiz için yani spekülasyon için…

“Futures” kontratların özelliklerine kısaca bakacak olursak:

1. “Futures”da alım yapmaya short position almak denir, satış yapmak için ise “long position” terimi kullanılır.
2. “Futures” kontratları sabit miktarlardadır. Örneğin 1 kontrat 500.000 Meksika Pezo’su değerinde olabilir.
3. “Maturity Date” yani vade sonu Ocak, Mart, Nisan, Haziran, Temmuz, Eylül, Ekim, Aralık aylarının üçüncü Çarşamba’sı gerçekleştirilir.
4. Paritelerin ibrazında Amerikan stili kullanılır. Yani Türk yatırımcı için düşünürsek alışık olduğumuz 1$’ın TL cinsinden değeri değil de TL’nin $ cinsinden değerinin kullanılmasıdır.
5. “Futures” kontratlar devredilebilir, fakat en geç maturity gününden 2 iş günü önce yani 22 Nisan 2009 “Maturity” ise 20 Nisan 2009 günü bunun son günüdür.
6. Teminat ödeme zorunluluğunuz var. Teminat sabit değil işlem hacmine göre değişir.
7. Kontratın değeri her gün sondaki ederine bakılarak tekrar hesaplanır, buna “market to market” denir. Bu değişimlere göre eğer teminat miktarınız yetersiz kalır da ek ödeme yapmanız gerekirse bu farka da “variation margin” denir. Zaten bu sebeple Futures şirketler tarafından çok sık tercih edilmez çünkü sürekli “margin call” denilen teminat yetersizliği çağrısı alırlar…
8. Hesap görme konusuna gelince sadece %5′i fiziksel olarak temin edilir. Kalanı genellikle broker tarafından “round turn” olarak adlandırılan ters pozisyon açma yoluyla kapatılır.
9. “Broker”ınıza bir komisyon veriyorsunuz ki izin için “round turn” gerçekleştirsin.
10. Tüm kontratlar bir döviz takas odası yani “the exchange clearing house” ile müşteri arasında olur. İki müşteri arasında olmaz.
     

Biraz da “Forward”a bakalım…

“Over the counter” yani banka veznesi aracılığıyla gerçekleşir. Fiyatlar önceden kararlaştırılır. Söz konusu vadeli işlemin öngörülen süre içinde (90, 180, 270, 360 gün veya diğer…) kur değişmesi riskine karşı korunması amacıyla uygulanır. Bu sözleşmelerde vade, döviz kuru, miktarı, ödeme ve teslimata ilişkin yer, banka hesap numarası, isim gibi bilgiler yer alır.

“Forward” özelliklerine kısaca bakacak olursak:

1. Kontrat miktarında sabit kalıplar yoktur.
2. “Maturity” 1 yıla kadar hatta daha uzun sürelere kadar olabilir.
3. İşlemler birey ve banka arasında veya bankalar arasında da olabilir.
4. Fiyatlar “ask” (alıcının x fiyattan satın alma talebi) “bid” (satıcının x fiyattan satma talebi) olarak tanımlanmıştır. Aradaki farka “spread” denir.Örnek: bid 1.6740 USD TRY ask 1.6791 USD TRY
5. Teminat gerekmez ama bir yasal sözleşme gereklidir.
6. Kontratlar genelde fiziksel olarak döviz transferi gerçekleştirilir.
7. Komisyon yoktur. Bankalar kazançların “spread” sayesinde alır.
8. Telefonla internetle günde 24 saat banka aracılığıyla işlem yapılabilir.
9. Kişiler direkt kontak içindedirler.
10. Likit olarak ve genelde büyük miktarlardadır.

“Option”

“Option”ın, “Forward” ve “Futures”dan önemli bi farkı, ki bence çok önemli, vardır. Opsiyonda satın alma veya satmayı taahüt edersiniz buraya kadar diğerleriyle benzer. Fakat diğerlerinde taahüdünden geri dönme opsiyonunuz yokken “Options”da cayma opsiyonunuz vardır.

Tabiki mantıken ne canlanıyor kafamızda? Bunun işlemesi için bir teminat yatırılıyor işlemin yapılacağı kuruma. Hemen kısaca bunu da inceleyelim. Satın alma işlemine “call option”, satma işlemine ise “put option” denir. “Option”un alıcısı “holder”, satan kişi ise “writer” veya “grantor” olarak adlandırılır. “Option” işleminin gerçekleştirileceği kur fiyatı “exercise” veya “strike price” olarak adlandırılır. “Option”un fiyatı ise “premium”dur.

“Option”un iki tipi vardır. Amerikan opsiyonunda (American option) “maturity” tarihi gelmese bile istediğiniz tarihte işlemi gerçekleştirebiliriniz. Avrupa opsiyonunda (European option) ise “maturity” yani vade tarihi gelmeden kontrat gerçekleştirilemez.

Eğer bir opsiyona premium miktarınızı telafi etme aşamasındaysa ama henüz kara geçmediyseniz “at the money (ATM)”, eğer kara geçmeye başladıysanız yani “premium”u telafi ettiyseniz “in the money (ITM)”, eğer zarardaysanız ise “out of the money (OTM)” olarak durumunuzu anlatabilirsiniz.

Eğer ATM iseniz pozisyonu kapatmak isteğinize bağlıdır. Eğer ITM iseniz pozisyon sizin için karlıdır ve gerçekleştirebilirsiniz. Fakat OTM ise zarardasınız ve opsiyonun iyi yanı burda devreye giriyor, sadece ödediğiniz premium kadar zarardasınız. Yani zararınız limitli fakat kazancınız limitsizdir.